Archimedes
ARCHIMEDES
(ok. 287 - ok. 212 p.n.e.) Urodził się w Syrakuzach. Pochodził z
rodziny o tradycjach naukowych. Ojciec jego był astronomem.
Początkowe nauki pobierał u swego ojca
Fidiasza. Przez pewien czas studiował również w słynnej już
wtedy Aleksandrii. Tam zetknął się z wybitnymi uczonymi, z którymi
przez całe życie utrzymywał ożywione stosunki. Do nich należał także
ówczesny kierownik Biblioteki Aleksandryjskiej, Eratostenes. Przypuszcza
się - przynajmniej tak uważa kilku historyków nauki - iż Archimedes
współdziałał z Eratostenesem przy obliczaniu długości obwodu kuli
ziemskiej.
Część
jego dzieł zachowała się. Wiadomo również, że Heraklidos napisał
jego biografię, która jednak zaginęła. Dzieła tego uczonego były
mniej rozpowszechnione niż "Elementy" Euklidesa -
przede wszystkim z powodu trudniejszej treści i małej przystępności
wykładu. Dzieła jego są nadzwyczaj trudne; pisał
stylem oszczędnym, opuszczał łatwe w swoim mniemaniu ogniwa, liczył
zapewne na naukową dojrzałość czytelnika. Ci, którzy jak np. Plutarch
wychwalali jasność wykładu Archimedesa, widocznie żadnej jego książki
nie mieli w ręku, natomiast dużej miary matematyk francuski Franciszek
Viète przyznawał, że nie wszystko rozumiał. Mimo to wywarł
Archimedes ogromny wpływ na rozwój matematyki. Tłumaczyli go gorliwie i
komentowali Arabowie, później uczeni zachodnioeuropejscy.
Wszystkie wydania jego prac opierają się na
manuskrypcie z XV wieku. Pierwsze drukowane wydanie tekstu greckiego
wraz z przekładem na łacinę ukazało się w 1544 r. w Bazylei,
następnie paryskie w 1615, potem norymberskie w 1670 r. i oksfordzkie w
1792 r. W wymienionych wydaniach pomieszczono siedem następujących
prac Archimedesa:
-
O kuli i o walcu.
-
O pomiarze koła.
-
O konoidach i sferoidach (konoidą jest m.
in. paraboida hiperboliczna, sferoidą - elipsa obrotowa).
-
O spiralach.
-
O równowadze figur.
-
O obliczaniu ziaren piasku w objętości świata.
-
O kwadraturze paraboli.
Archimedes jest autorem szeregu niezwykle głębokich i oryginalnych prac
z dziedziny matematyki i tym różni się od Euklidesa,
który zasłynął raczej jako systematyk przed nim stworzonej wiedzy. Prace Archimedesa dotyczą obliczania objętości pól figur,
ograniczonych krzywymi i objętości brył, ograniczonych dowolnymi
powierzchniami, czym wsławił się jako prekursor rachunku całkowego,
powstałego w dwa tysiące lat później dzięki takim geniuszom jak
Leibniz i Newton. Archimedes uważał za najważniejsze swoje odkrycie podobno
dowód, że stosunek objętości
kuli do objętości opisanego na niej walca wyraża się stosunkiem liczb
2:3, i prosił przyjaciół
o umieszczenie tego na nagrobku. Uzyskał najlepsze z dotychczasowych
wyniki związane z tradycyjnym problemem kwadratury koła:
- Pole powierzchni koła jest równe polu trójkąta prostokątnego o
przyprostokątnych równych obwodowi i promieniowi koła.
- Pole koła ma się do pola opisanego na nim kwadratu jak 11:14.
- Stosunek obwodu koła do jego średnicy jest zawarty między
liczbami 310/71 i 310/70.
Wymienione zagadnienia stanowią tylko drobną część
twórczości Archimedesa. Na podstawie zachowanych licznych informacji biograficznych, których ścisłość
jest jednak wątpliwa, można wyobrazić sobie pogląd o Archimedesie jako
o człowieku i uczonym. W ich świetle przypomina on poniekąd przysłowiowego
"roztargnionego profesora". Legenda głosi, że znalazł sposób
ustalenia zawartości złota w koronie króla Syrakuz Herona w czasie kąpieli,
gdy zauważył, że woda zaczęła wyciekać, gdy wszedł do wanny. Wówczas
nago pobiegł do domu z okrzykiem: eureka - znalazłem. Przypisywane mu
zdanie: "dajcie mi punkt oparcia, a poruszę ziemię" -
wiąże się zapewne ze zdarzeniem, gdy na polecenie króla zbudowana
została wspaniała łódź, a robotnicy nie mogli jej spuścić na wodę.
Pomógł w tym Archimedes i przy pomocy sporządzonego systemu bloków
jeden człowiek, mianowicie sam król, uporał się z tą pracą.
Plutarch wysławia Archimedesa za jego udział w obronie rodzinnych
Syrakuz przed Rzymianami. Przy pomocy zaprojektowanych przez uczonego katapult oblegani razili wrogów wielkimi głazami i ołowiem, a
przy pomocy żurawi unosili i zatapiali wrogie okręty. Te i podobne podania zdają się świadczyć o zerwaniu z platońską
tradycją pełnej izolacji nauki od praktyki, chociaż nie zachowała się,
a może nie powstała żadna Archimedesowska praca z zakresu zastosowań
matematyki.
Zginął w 212 r. p.n.e. z rąk rzymskiego żołdaka po upadku miasta, w
czasie pracy naukowej. Podobno w ostatnich słowach prosił swego zabójcę,
by nie niszczył rysunku, nad którym rozmyślał. W blisko sto lat później
Cyceron odnalazł jego grób, który poznał po wyrytej na nagrobku kuli z
opisanym na niej walcem.
Mimo iż od śmierci Archimedesa upłynęło
ponad dwa tysiące lat, na firmamencie nauki jest to gwiazda pierwszej
wielkości.
|